Gebouwenplan 2023-2027 “Bouwen aan het huis van de Heer”
Bij beleidsplan “Door God en mens bewogen”
Parochie H. Elisabeth, patrones van de caritas, Escharen, Gassel, Grave, Velp
INLEIDING
Kerken zijn toonaangevende en karakteristieke gebouwen in de plaats waar zij staan. Vaak zijn ze letterlijk het middelpunt van een dorp of stad. Van oudsher concentreerde zich het religieuze leven in en rond het kerkgebouw. Tot de jaren ’60 van de vorige eeuw had iedere parochie in Nederland één kerkgebouw, met vaak een eigen pastorie ernaast, alsook een eigen pastoor die bijgestaan werd door één of meerdere kapelaans. Op zondagen waren er meerdere HH. Missen voor de grote hoeveelheid kerkgangers. Hoe anders is dat beeld in onze dagen? Het kerkelijke landschap is enorm veranderd. Door secularisering en individualisering heeft de kerk de afgelopen decennia veel vitaliteit verloren. Er zijn deels andere vormen voor in de plaats gekomen. Religieuze participatie is verdampt en het kerkbezoek onder katholieken is enorm sterk afgenomen.1
Ook de coronacrisis heeft een enorme invloed op onze geloofsgemeenschap (gehad): niet alleen in termen van ziekte en overlijden van parochianen, maar ook in versnelde afnemende betrokkenheid (kerkbezoek, sacramenten) en financiële bijdragen. De bisschoppen schrijven in hun Ad Limina rapport 2022 over corona: “Een aantal -vooral oudere- praktiserende gelovigen keerde na de eerste en de tweede coronagolf, toen de maatregelen werden versoepeld, nog niet direct terug naar de kerk. De gewoonte van de kerkgang verdween bij een aantal. Een aantal koorleden haakte definitief af omdat er niet gezongen mocht worden. Ouderen en mensen die tot de risicocategorie behoren bleven soms weg uit vrees met het coronavirus besmet te raken. Parochies begonnen tijdens de eerste coronagolf toen de kerken tijdelijk dicht gingen met het uitzenden van vieringen en catechese via streaming of andere kanalen. Daardoor konden gelovigen thuis de viering volgen en de geestelijke communie ontvangen. Er werden daardoor op sommige plaatsen meer mensen bereikt.”2
Het landelijke cijfer inzake kerkbezoek onder katholieken is nog steeds niet op het niveau van pre-Corona. Het laatst bekende cijfer van mei 2022 liet zien dat 98.600 katholieken een viering in het weekend bezochten, wat 2,7% van de katholieken is.3
Het kerkbestuur is zich bewust van de grote opgaven waar de Kerk in ons land, en zeker in onze eigen parochie, voor staat. De oude tijden zullen niet herleven. Tegelijkertijd voelen wij de gezamenlijke verantwoordelijk om naar nieuwe wegen te zoeken om katholieke presentie ook in 2030, 2040 en zelfs in 2050 te hebben in Escharen, Gassel, Grave en Velp. De geloofsgemeenschap van de toekomst is een netwerk van gelovigen, die dorps- en stadsgrenzen overstijgend, samenkomen voor de H. Eucharistie, elkaar bemoedigen en ondersteunen, en zo de kracht vinden om de opdracht van Jezus Christus vervullen: de liefde van God centraal stellen voor iedere mens en dienstbaar zijn aan anderen in de gemeenschap.
Ook voor onze parochie geldt dat er op korte termijn maatregelen genomen moeten worden om voorwaarden te scheppen om de geloofsgemeenschap toekomst te geven en zeker te stellen. Afnemende betrokkenheid van parochianen, krimp in het aantal vrijwilligers en afname van financiële steun vragen dit. De financiële situatie van onze parochie staat onder druk, met name door de kosten voor het instandhouding van kerkgebouwen.
1 Zie gegevens van het Kaski: https://www.ru.nl/kaski/onderzoek/cijfers-rooms/virtuele_map/kerkgangers/
Zo gingen in Nederland in 2003 nog bijna 400.000 katholieken naar een viering in het weekend. In 2021 was dit gedaald naar 89.800.
2 Pagina 2 van het Ad Limina rapport: https://www.rkkerk.nl/wp-content/uploads/2022/10/Algemeen-Ad- Limina-Rapport-2022-NL-DEF.pdf
3 Pagina 24 van het Ad Limina rapport 2022.
Het kerkbestuur kiest uitdrukkelijk voor de ‘mensen’ en hun zielenheil, en niet voor ‘stenen’. Evangelisatie en catechese zullen prominente ankerpunten moeten worden in het parochiewerk. Na een zorgvuldig afwegingsproces is vastgesteld dat behoud en
exploitatie van alle kerkgebouwen bestemd voor de Goddelijke Eredienst binnen de parochie een te zware belasting voor de toekomst met zich mee zal brengen, zowel pastoraal als financieel, hetgeen betekent dat het thema kerksluiting nadrukkelijk op de agenda komt in de looptijd van het nieuwe parochiële beleidsplan 2023-2027. Op 15 december 2022 heeft het kerkbestuur het parochie-interne sluitingsproces inzake de HH. Vincentius en Antonius van Paduakerk afgerond en besloten de Bisschop van ’s-Hertogenbosch te vragen deze voormalige parochiekerk aan de eredienst te onttrekken. Weliswaar een onvermijdelijk, maar toch verdrietig besluit.
Qua gebouwenbeleid is de stip op de horizon om op termijn te groeien naar één geloofsgemeenschap voor Escharen, Gassel, Grave en Velp met één centraal kerkgebouw. De middeleeuwse Sint-Elisabethkerk is vanwege historie, geografische ligging, vitaliteit, financiële betrokkenheid en facilitaire mogelijkheden het meest geschikt is de centrale kerk voor de parochie te blijven. Ook zien wij ruimte voor een tweede kerkgebouw waar gelovigen kunnen samenkomen. Hiervoor is de Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt-Ontvangen-kerk (kloosterkerk aan de Basilius van Bruggelaan in Velp) in beeld. Het thema ‘kerksluiting’, dat al sinds 2012 meerdere malen aangekaart is, is inmiddels concreet geworden door de sluiting van de kerk in Velp. Het is realistisch te veronderstellen dat het hierbij niet blijft. Het kerkbestuur neemt de uitvoering van het parochiële beleidskader 2023-2027 Door God en mens bewogen als leidraad.
Met bovenstaande in het vizier is dit gebouwenplan opgesteld om richting te geven aan het vastgoedbeleid waarbinnen kerksluiting, helaas een belangrijk thema is. Het kerkbestuur wil iedereen, parochiaan of niet, als ook de gemeente, vragen om mee te denken in het proces van sluiting en herbestemming van kerkgebouwen. Dit proces zal veel vragen van iedereen, maar wij bidden op de voorspraak van de heilige Elisabeth van Thüringen, patrones van de caritas, dat zij ons mag inspireren om te werken aan de geloofsgemeenschap van de toekomst.
KERKGEBOUWEN IN STANDHOUDEN: een gesprek dat op gang komt
De parochie H. Elisabeth, patrones van de caritas, is juridisch en economisch eigenaar van vier kerkgebouwen:
Ook maakt de parochie gebruik van het Emmausklooster aan de Basilius van Bruggelaan te Velp, waarbij de bediening van de kerk Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen aan de parochie toevalt. De parochie is geen eigenaar van het complex.
Kerkenvisie
De laatste jaren is het gebouwenbeleid van kerken voortdurend onderwerp van gesprek binnen parochies, bisdommen, alsmede in het maatschappelijk en politiek debat. Zeker als het gaat om kerksluiting. Hierbij valt tevens te denken aan de totstandkoming van de ‘kerkenvisie’ van de voormalige gemeente Grave.
Beleid van de Bisschop
Onze bisschop, Mgr. dr. Gerard de Korte, heeft in het beleidsplan ‘Samen bouwen in vertrouwen’ uit 2016, het gebouwenbeleid uitdrukkelijk benoemd. Hij benadrukt daarin het belang van maatwerk: “Gelukkig heeft mijn voorganger al gekozen voor een meer decentrale aanpak van de kerksluitingen. Zo komt het katholieke beginsel van subsidiariteit ook meer tot zijn recht. Het parochiebestuur is primair verantwoordelijk voor het gebouwenbeleid in de nieuwe parochie, vanzelfsprekend in afstemming met de staf, het bouwbureau en het economaat van het bisdom. Van uitermate groot belang is een procesmatig denken over kerksluitingen. Zoveel mogelijk parochianen moeten immers in een proces worden meegenomen. Door een open en communicatief beleid veroorzaakt een kerksluiting de minste schade. Heldere informatie is cruciaal. Iedere kerksluiting is immers een kleine ramp. Niet voor de parochianen die al zijn afgehaakt maar juist voor de vaak kleine schare gelovigen die trouw zijn gebleven. Iedere kerksluiting in ons bisdom heeft natuurlijk te maken met de realiteit van minder gelovigen en daardoor minder middelen.”4
4 Zie pagina 17 en 18 van het diocesane beleidsplan ‘Samen bouwen in vertrouwen’ (2016).
Samenvatting beleid r.-k. kerkbestuur
Eerder al heeft het bisdom heldere en bindende aanwijzingen aan het parochiebestuur meegegeven inzake kerkgebouwen en parochievorming. Het beleid van het kerkbestuur sluit daarop aan. Een kleine samenvatting:
Gelet op bovenstaande ontwikkelingen, die van grote invloed zijn op het vastgoed van de parochie, is het belangrijk om een gebouwenplan op te stellen. Om te komen tot een gedragen gebouwenplan, waarin de toekomstige functies en bestemmingen van de kerkgebouwen en andere parochiële gebouwen worden aangegeven, is het van groot belang een goede werkbare procedure vast te stellen. Deze procedure bestaat uit drie fases:
GEBOUWENINVENTARISTIE
St.-Elisabethkerk (Grave)
Tijdens het fusieproces van de parochie is de St.-Elisabethkerk aangewezen als centrumkerk. Hier het gehele kerkelijke leven aangeboden. Ook is bij deze kerk in de kantoorruimte het centrale parochiecentrum gevestigd, dat letterlijk als ‘spin het web’ zorg draagt voor administratieve ondersteuning van het parochiewerk en een laagdrempelige toegang voor parochianen en overige belangstellenden is. De aan de kerk gevonden Foyer en Hemelvaartzaal worden gebruikt als vergaderlocatie, repetitieruimte, verhuur aan derden en ontmoetingsplek (bijvoorbeeld na de viering koffiedrinken).
De St.-Elisabethkerk is een Rijksmonument (code RM 17255). Het gebouw is gesticht de Heren van Cuyk op het einde van de 13e eeuw. De kerk is in 1308 een kapittelkerk geworden. Door de eeuwen heen is de kerk getroffen door oorlogsgeweld en blikseminslag, maar altijd zijn er herstel werkzaamheden uitgevoerd. Naast de kerk bevindt zich een urnentuin. Deze kerk beschikt over een vroeg 18e-eeuwse barokke interieur, met onder andere een rijk gesneden hoofdaltaar en twee zijaltaren; twee eenvoudigere altaren in Lodewijk XVI stijl; weelderige preekstoel uit ongeveer 1700; twee biechtstoelen uit 1713; communiebank uit 1758. Ook kent de kerk een marmeren grafmonument voor hertog Arnout van Gelre. In 1981 is de kerk na een grootschalige en ingrijpende restauratie weer in gebruik genomen.
Het laatste inspectierapport van de Monumentenwacht (inspectiedatum 14 en 15 maart 2022) toont aan dat de kerk in een redelijke tot goede onderhoudssituatie verkeerd. Wel zijn er een aantal delen die als matig gekwalificeerd zijn:
Speciale vermelding verdient de Stichting Restauratie Sint-Elisabethkerk Grave (REG). REG is verantwoordelijk voor restauratie en groot onderhoud van het kerkgebouw en is een belangrijke speler om de St.-Elisabethkerk als huis van geloof, gemeenschap en gezamenlijke geschiedenis in goede staat te houden. Zij verwerft gelden, bestemd voor het groot onderhoud en de extra kosten van de exploitatie van de kerk, voortkomende uit haar monumentaal karakter, onder meer door het leggen van al zodanige contacten met openbare en/of overheidsinstellingen, particulieren en fondsen. REG treedt daartoe naar buiten om de belangstelling van de gemeenschap, binnen én buiten Grave, te wekken en wakker te houden voor het doel van de stichting: het behouden van de St.-Elisabethkerk met bijgebouwen, kerkhof en erf. Het kerkbestuur en het REG overleggen periodiek over zaken die het onderhoud dan wel de restauratie raken van de kerk.
Pastorie Grave
De pastorie (Hoofschestraat 23 in Grave) is gelegen in de nabijheid van de St. Elisabethkerk en is aangewezen als woning voor de pastoor. Het pand verkeerd in een goede onderhoudsstaat en er zijn geen bijzonderheden te melden. In 2022 wordt de Cv-ketel van het pand vervangen.
St.-Lambertuskerk (Escharen)
De St.-Lambertuskerk is een Rijksmonument (code RM 514219). De kerk stamt uit 1863 en bestaat uit een georiënteerde eenbeukige en neogotische kerk met geveltoren. De architect van de kerk is H.C. Dobbe. In 1930 is de kerk aan de noordelijke zijde met een zijbeuk en een transeptarm uitgebreid. Ten noorden
van de kerk, achter het dorpshuis, bevindt zich het parochiële kerkhof.
In augustus 2022 is de laatste inspectie door de Monumentenwacht uitgevoerd. De rapportage laat zien dat op korte termijn de volgende zaken moeten worden uitgevoerd:
De Monumentenwacht adviseert om in 2030 groot onderhoud aan de kerk uit te voeren. Het betreft dan de dakbedekking te vervangen en te verbeteren. Ook wordt aandacht gevraagd voor het vernieuwen en verbeteren van de goten die in dat jaar met groot onderhoud gecombineerd kan worden.
St.-Jan de Doperkerk (Gassel)
De St.-Jan de Doperkerk is een Rijksmonument (code RM 424830). Het gebouw is een driebeukige neogotische kruiskerk. De kerk is gebouwd tussen 1875 en 1880 naar het ontwerp van architect J. Werten en is opgetrokken in rode baksteen (kruisverband). De toren met de hoofdentree telt vier geledingen, heeft overhoekse steunberen en een laag tentdak met balustrade en hoekpinakels.
De laatste inspectie van de Monumentenwacht is uitgevoerd in 2020.
De kerk bevindt zich in een goede onderhoudssituatie en tot 2030 zijn geen grote ingrepen te verwachten.
HH. Vincentius en Antonius van Paduakerk (Velp)
De parochiekerk van Velp stamt uit 1937-1938 en is ontworpen in de Delftse School-stijl van de architecten M. van Beek en C. van Moorsel. Deze kerk is een Rijksmonument (code RM 514141). Deze typische 'volkskerk' heeft een zeer breed schip met, aan de zuidelijke zijde, een smalle zijbeuk.
De kerk is nooit voltooid; het lag in de bedoeling om aan de westelijke zijde een hoge klokkentoren met naaldspits te realiseren. Na het verwijderen van het orgel is het oksaal dichtgemetseld. Ten oosten van de kerk bevindt zich het parochiële kerkhof.
Het laatste inspectierapport van de Monumentenwacht dateert uit maart 2022. Afgezien van elke aandachtspunten die op korte termijn moeten worden opgepakt, is de staat van het
gebouw ‘redelijk’ tot ‘matig’. Het advies van de inspecteur is om binnen 5 tot 8 jaar groot onderhoud te plegen aan het kerkgebouw, met speciale aandacht voor:
Voormalige pastorie Velp
De pastorie (Tolschestraat 21) die gebouwd is aan de parochiekerk is ook een Rijksmonument (code RM 514142) en in dezelfde periode gebouwd. De pastorie is een blokvormig gebouw met hoge dakpartij.
De Monumentenwacht spreekt de verwachting uit dat rond 2030 er substantieel meer onderhoud aan de pastorie benodigd is:
Kloosterkerk Velp
Door het vertrek van de minderbroeders kapucijnen uit het Emmausklooster aan de Basilius van Bruggelaan te Velp van een aantal jaren geleden, is de bediening van de kerk Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen aan de parochie toegevallen.
Op dit moment wordt er in de kloosterkerk de H. Eucharistie gevierd op de derde en vijfde zondag van de maand. Per 1 januari 2023 is er, door samenwerking met de kapucijnen, sprake van een wekelijkse eucharistieviering op zondag. Op dit moment is de parochie geen eigenaar van de kloosterkerk. Het kerkbestuur heeft niet de ambitie deze kerk in eigendom te verwerven, maar is – met instemming van de Bisschop van ’s-Hertogenbosch – bereid de gebruikskosten ervan te dragen alsmede te investeren in klein en, tezamen met de eigenaar, groot onderhoud.
BETROKKENHEID BIJ DE PAROCHIE
Kerkelijke betrokkenheid
Bijgaand (tabel 2) is een aantal indicatoren in de tabel weergegeven inzake de deelname aan het kerkelijke leven in onze parochie.
Financiële betrokkenheid
Als ANBI-instelling maakt de parochie jaarlijks het exploitatieoverzicht openbaar. Deze gegevens zijn op de website te vinden. De parochie laat al jaren een negatief exploitatieresultaat zien. De kosten die de parochie jaarlijks maakt, zijn groter dan de inkomsten als we kijken naar een wat langere periode. Het onderdeel ‘levend geld’-baten van parochianen, dat wil zeggen bijvoorbeeld bijdrage Kerkbalans en collecten, neemt af.
In de jaarrekening van 2018 had de parochie een negatief exploitatieresultaat van
€199.588,-
Door in te zetten op kostenbesparing is het exploitatieresultaat in de jaarrekening van 2019 teruggelopen naar € 103.132,- negatief en in de jaarrekening van 2020 naar €110.795,- negatief.
Alle kosten die we moeten maken voor de kerkgebouwen/pastorieën maken gemiddeld ruim de helft uit van alle totale kosten (grofweg tussen de 54-57%). De post ‘gebouwen’ drukt onevenredig veel op onze financiën.
In 2020 was de opbrengst van de Kerkbalans 31.814 euro. In 2021 was dit toegenomen tot
32.572 Euro, een stijging van 2,4%. Als we kijken naar het aantal deelnemende huishoudens bij de actie Kerkbalans, dan is deze het laagst in Velp (27 huishoudens – met 2 kerktorens), vervolgens Gassel (29 huishoudens), Escharen (60 huishoudens). Grave kent de meeste deelnemende huishoudens (271 huishoudens).
Voor aanvullende informatie: zie de financiële paragraaf in het parochiële beleidsplan 2023- 2027 “Door God en mens bewogen”.
TOEKOMSTSCENARIO
In het parochiële beleidsplan 2018-2022 “Zoals Ik u heb liefgehad” is opgenomen dat “er geen kerken aan de eredienst worden onttrokken, tenzij daartoe dringend pastorale dan wel financiële aanleiding bestaat. Zolang het mogelijk en wenselijk is blijven de godshuizen in gebruik.” Terzelfdertijd werd het beleid dat beweging naar het eucharistisch centrum te Grave bevordert voortgezet, omdat “christenen over de grenzen van hun lokale geloofsgemeenschap heen geroepen zijn tot eenheid”. Het gezamenlijk beleven en vieren van het geloof in een levende gemeenschap is toekomstbestendiger dan het langzaam laten doven van een kleine groep op een kerklocatie.
Nu de parochie op de drempel staat om bestuurlijk naar het jaar 2027 te kijken, is de situatie (helaas) niet verbeterd sinds 2018. De situatie van onze parochie op het gebied van gebouwen is duidelijk: we zitten qua gebouwen en aantal zitplaatsen in een jaren ’60 van de vorige eeuw situatie: teveel gebouwen in relatie tot het aantal kerkgangers. Met andere woorden, we zitten in een ‘te ruim jasje’. Onze parochie is op het gebied van kerkelijke betrokkenheid en financiële deelname kwetsbaarder geworden de afgelopen jaren. Corona en de daarop volgende crises hebben dit proces versterkt en versneld. De kerkgebouwen leiden tot een te grote druk op de financiën, bestuurlijke aandacht. Over een aantal jaren komen er grote vraagstukken op tafel op het gebied van groot onderhoud, met name voor Velp en Escharen. De vastgoedportefeuille zal grondig ingekrompen moeten worden. Inzake Velp is de beslissende en definitieve stap reeds gezet. De noodzaak ligt nu op tafel om in de bestuursperiode 2023-2027 echt door te pakken met betrekking tot onze kerkgebouwen.
Stappenplan kerksluiting
De beslissing tot sluiting van de kerken te Escharen, Gassel en Velp is in 2012 genomen en gecommuniceerd door de Bisschop van ’s-Hertogenbosch. In Escharen, Gassel, Grave en Velp zijn vervolgens “parochievergaderingen” over dit thema georganiseerd. Vervolgens is het gesprek met de gemeente Grave gezocht. Hierbij zijn de dorpsraden van Escharen, Gassel en Velp betrokken. Via interne en lokale media zijn parochianen en overige inwoners opgeroepen onderhouds- en restauratiestichtingen op te richten.
Bij de decentralisatie van het kerksluitingsbeleid (2016) heeft het r.-k. kerkbestuur dit realistische, maar toekomstbestendige perspectief staande gehouden. Hierover is geschreven (in nieuwsbrieven) en met de parochianen gesproken. Er is van gedachten gewisseld met de (voormalige) klankbordgroepen “Kerk in werking” en (halfjaarlijks) met de heemstichtingen van Escharen, Gassel en Velp. Het kerkbestuur heeft iedereen opgeroepen actief deel te nemen aan de totstandkoming (en inmiddels uitvoering) van de gemeentelijke kerkenvisie. Via nieuwsbrieven, advertenties, kerstkaarten, huiszegens enzovoorts is en wordt parochianen op het hart gedrukt de parochie en/of het kerkgebouw financieel te dragen.
Gedurende het gehele traject rondom de sluiting van de HH. Vincentius en Antonius van Paduakerk te Velp zijn de parochianen en kerkgangers uit Escharen, Gassel én Grave gewaarschuwd voor de mogelijke sluiting van hun eigen kerk.
Op de volgende bladzijde staat het parochiële kerksluitingsproces. Dat is een intern proces. Voor het externe proces, dat hierop volgt, wordt – zolang het kerkbestuur eigenaar is van het betreffende kerkgebouw – zoveel mogelijk de kerkenvisie van de voormalige gemeente Grave gevolgd (uiteraard afhankelijk van het beleid van de gemeente Land van Cuijk).
Het beleidsplan 2023-2027 wordt synodaal besproken. Het onderhavige gebouwenplan daar hierbij hoort, wordt eveneens gepresenteerd en gecommuniceerd alsook besproken op een informatieavond.
Het bijgaand (tabel 3) gepresenteerde stappenplan is daardoor een integraal onderdeel van het in 2012 gestarte kerksluitingsproces.
De Kerk is op de eerste plaats een gemeenschap van gedoopten die een échte relatie hebben met de persoon Jezus Christus. Zij – dus: wij! – allen hebben de opdracht niet alleen Zijn leerling te zijn, maar anderen leerling te maken. Het zijn van Kerk (met een hoofdletter) is belangrijker dan het hebben van een kerk (met een kleine letter, dus het ‘gebouw’). De prioriteit ligt niet bij vastgoed en beheer, maar bij pastoraat en nieuwe evangelisatie. Ook uit de exploitatiecijfers dient dat te blijken. Daarom zetten pastoor en kerkbestuur volop in op de positieve toekomst van de Kerk als geloofsgemeenschap. Het noodzakelijke snoeien in de harde kant, maakt bloei en zelfs groei mogelijk – op gemeenschappelijk en individueel niveau. Het is wezenlijk dat we daaraan – in vertrouwen – gezamenlijk bouwen. De kans van slagen wordt vergroot door een daarbij passende inzet van middelen, hetgeen betekent dat wij wat kerkgebouwen betreft voor een aantal en omvang kiezen dat bij de huidige en toekomstige behoeften past. Op korte en middellange termijn betekent dat we liturgie blijven vieren in de Sint-Elisabethkerk van Grave en de kloosterkerk te Velp. Het is echter denkbaar dat er uiteindelijk één rooms-katholieke kerk open en in gebruik blijft, waarin betrokken gelovigen samen een christelijke gemeenschap vormen die elkaar draagt in gebed, sacramenten en daden van naastenliefde. Daarbij staat de relatie met God voorop. Wij beseffen: als de Heer het huis niet wil bouwen, werken de bouwers vergeefs (Ps. 127, 1).
Parochie H. Elisabeth, patrones van de caritas, Escharen, Gassel, Grave, Velp
INLEIDING
Kerken zijn toonaangevende en karakteristieke gebouwen in de plaats waar zij staan. Vaak zijn ze letterlijk het middelpunt van een dorp of stad. Van oudsher concentreerde zich het religieuze leven in en rond het kerkgebouw. Tot de jaren ’60 van de vorige eeuw had iedere parochie in Nederland één kerkgebouw, met vaak een eigen pastorie ernaast, alsook een eigen pastoor die bijgestaan werd door één of meerdere kapelaans. Op zondagen waren er meerdere HH. Missen voor de grote hoeveelheid kerkgangers. Hoe anders is dat beeld in onze dagen? Het kerkelijke landschap is enorm veranderd. Door secularisering en individualisering heeft de kerk de afgelopen decennia veel vitaliteit verloren. Er zijn deels andere vormen voor in de plaats gekomen. Religieuze participatie is verdampt en het kerkbezoek onder katholieken is enorm sterk afgenomen.1
Ook de coronacrisis heeft een enorme invloed op onze geloofsgemeenschap (gehad): niet alleen in termen van ziekte en overlijden van parochianen, maar ook in versnelde afnemende betrokkenheid (kerkbezoek, sacramenten) en financiële bijdragen. De bisschoppen schrijven in hun Ad Limina rapport 2022 over corona: “Een aantal -vooral oudere- praktiserende gelovigen keerde na de eerste en de tweede coronagolf, toen de maatregelen werden versoepeld, nog niet direct terug naar de kerk. De gewoonte van de kerkgang verdween bij een aantal. Een aantal koorleden haakte definitief af omdat er niet gezongen mocht worden. Ouderen en mensen die tot de risicocategorie behoren bleven soms weg uit vrees met het coronavirus besmet te raken. Parochies begonnen tijdens de eerste coronagolf toen de kerken tijdelijk dicht gingen met het uitzenden van vieringen en catechese via streaming of andere kanalen. Daardoor konden gelovigen thuis de viering volgen en de geestelijke communie ontvangen. Er werden daardoor op sommige plaatsen meer mensen bereikt.”2
Het landelijke cijfer inzake kerkbezoek onder katholieken is nog steeds niet op het niveau van pre-Corona. Het laatst bekende cijfer van mei 2022 liet zien dat 98.600 katholieken een viering in het weekend bezochten, wat 2,7% van de katholieken is.3
Het kerkbestuur is zich bewust van de grote opgaven waar de Kerk in ons land, en zeker in onze eigen parochie, voor staat. De oude tijden zullen niet herleven. Tegelijkertijd voelen wij de gezamenlijke verantwoordelijk om naar nieuwe wegen te zoeken om katholieke presentie ook in 2030, 2040 en zelfs in 2050 te hebben in Escharen, Gassel, Grave en Velp. De geloofsgemeenschap van de toekomst is een netwerk van gelovigen, die dorps- en stadsgrenzen overstijgend, samenkomen voor de H. Eucharistie, elkaar bemoedigen en ondersteunen, en zo de kracht vinden om de opdracht van Jezus Christus vervullen: de liefde van God centraal stellen voor iedere mens en dienstbaar zijn aan anderen in de gemeenschap.
Ook voor onze parochie geldt dat er op korte termijn maatregelen genomen moeten worden om voorwaarden te scheppen om de geloofsgemeenschap toekomst te geven en zeker te stellen. Afnemende betrokkenheid van parochianen, krimp in het aantal vrijwilligers en afname van financiële steun vragen dit. De financiële situatie van onze parochie staat onder druk, met name door de kosten voor het instandhouding van kerkgebouwen.
1 Zie gegevens van het Kaski: https://www.ru.nl/kaski/onderzoek/cijfers-rooms/virtuele_map/kerkgangers/
Zo gingen in Nederland in 2003 nog bijna 400.000 katholieken naar een viering in het weekend. In 2021 was dit gedaald naar 89.800.
2 Pagina 2 van het Ad Limina rapport: https://www.rkkerk.nl/wp-content/uploads/2022/10/Algemeen-Ad- Limina-Rapport-2022-NL-DEF.pdf
3 Pagina 24 van het Ad Limina rapport 2022.
Het kerkbestuur kiest uitdrukkelijk voor de ‘mensen’ en hun zielenheil, en niet voor ‘stenen’. Evangelisatie en catechese zullen prominente ankerpunten moeten worden in het parochiewerk. Na een zorgvuldig afwegingsproces is vastgesteld dat behoud en
exploitatie van alle kerkgebouwen bestemd voor de Goddelijke Eredienst binnen de parochie een te zware belasting voor de toekomst met zich mee zal brengen, zowel pastoraal als financieel, hetgeen betekent dat het thema kerksluiting nadrukkelijk op de agenda komt in de looptijd van het nieuwe parochiële beleidsplan 2023-2027. Op 15 december 2022 heeft het kerkbestuur het parochie-interne sluitingsproces inzake de HH. Vincentius en Antonius van Paduakerk afgerond en besloten de Bisschop van ’s-Hertogenbosch te vragen deze voormalige parochiekerk aan de eredienst te onttrekken. Weliswaar een onvermijdelijk, maar toch verdrietig besluit.
Qua gebouwenbeleid is de stip op de horizon om op termijn te groeien naar één geloofsgemeenschap voor Escharen, Gassel, Grave en Velp met één centraal kerkgebouw. De middeleeuwse Sint-Elisabethkerk is vanwege historie, geografische ligging, vitaliteit, financiële betrokkenheid en facilitaire mogelijkheden het meest geschikt is de centrale kerk voor de parochie te blijven. Ook zien wij ruimte voor een tweede kerkgebouw waar gelovigen kunnen samenkomen. Hiervoor is de Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt-Ontvangen-kerk (kloosterkerk aan de Basilius van Bruggelaan in Velp) in beeld. Het thema ‘kerksluiting’, dat al sinds 2012 meerdere malen aangekaart is, is inmiddels concreet geworden door de sluiting van de kerk in Velp. Het is realistisch te veronderstellen dat het hierbij niet blijft. Het kerkbestuur neemt de uitvoering van het parochiële beleidskader 2023-2027 Door God en mens bewogen als leidraad.
Met bovenstaande in het vizier is dit gebouwenplan opgesteld om richting te geven aan het vastgoedbeleid waarbinnen kerksluiting, helaas een belangrijk thema is. Het kerkbestuur wil iedereen, parochiaan of niet, als ook de gemeente, vragen om mee te denken in het proces van sluiting en herbestemming van kerkgebouwen. Dit proces zal veel vragen van iedereen, maar wij bidden op de voorspraak van de heilige Elisabeth van Thüringen, patrones van de caritas, dat zij ons mag inspireren om te werken aan de geloofsgemeenschap van de toekomst.
KERKGEBOUWEN IN STANDHOUDEN: een gesprek dat op gang komt
De parochie H. Elisabeth, patrones van de caritas, is juridisch en economisch eigenaar van vier kerkgebouwen:
St.-Elisabethkerk | Hoofdwagt 1 | 5361 EW Grave |
St.-Lambertuskerk | Burg. De Bourbonplein 2 | 5364 PT Escharen |
St.-Jan de Doperkerk | Gentstraat 2 | 5438 AD Gassel |
HH. Vincentius en Antonius van Paduakerk | Tolschestraat 21 | 5363 TB Velp |
Ook maakt de parochie gebruik van het Emmausklooster aan de Basilius van Bruggelaan te Velp, waarbij de bediening van de kerk Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen aan de parochie toevalt. De parochie is geen eigenaar van het complex.
Kerkenvisie
De laatste jaren is het gebouwenbeleid van kerken voortdurend onderwerp van gesprek binnen parochies, bisdommen, alsmede in het maatschappelijk en politiek debat. Zeker als het gaat om kerksluiting. Hierbij valt tevens te denken aan de totstandkoming van de ‘kerkenvisie’ van de voormalige gemeente Grave.
Beleid van de Bisschop
Onze bisschop, Mgr. dr. Gerard de Korte, heeft in het beleidsplan ‘Samen bouwen in vertrouwen’ uit 2016, het gebouwenbeleid uitdrukkelijk benoemd. Hij benadrukt daarin het belang van maatwerk: “Gelukkig heeft mijn voorganger al gekozen voor een meer decentrale aanpak van de kerksluitingen. Zo komt het katholieke beginsel van subsidiariteit ook meer tot zijn recht. Het parochiebestuur is primair verantwoordelijk voor het gebouwenbeleid in de nieuwe parochie, vanzelfsprekend in afstemming met de staf, het bouwbureau en het economaat van het bisdom. Van uitermate groot belang is een procesmatig denken over kerksluitingen. Zoveel mogelijk parochianen moeten immers in een proces worden meegenomen. Door een open en communicatief beleid veroorzaakt een kerksluiting de minste schade. Heldere informatie is cruciaal. Iedere kerksluiting is immers een kleine ramp. Niet voor de parochianen die al zijn afgehaakt maar juist voor de vaak kleine schare gelovigen die trouw zijn gebleven. Iedere kerksluiting in ons bisdom heeft natuurlijk te maken met de realiteit van minder gelovigen en daardoor minder middelen.”4
4 Zie pagina 17 en 18 van het diocesane beleidsplan ‘Samen bouwen in vertrouwen’ (2016).
Samenvatting beleid r.-k. kerkbestuur
Eerder al heeft het bisdom heldere en bindende aanwijzingen aan het parochiebestuur meegegeven inzake kerkgebouwen en parochievorming. Het beleid van het kerkbestuur sluit daarop aan. Een kleine samenvatting:
- In het licht van de bisschoppelijke beleidsnota ‘Groeien in geloof, geloven in groei’ is per 1 april 2012 opgericht de R.-K. Parochie Heilige Elisabeth, patrones van de caritas, middels samenvoeging van de parochies te Escharen, Gassel, Grave en Velp.
- Het bisdom van ‘s-Hertogenbosch heeft in 2012 besloten en bekendgemaakt dat de kerken van Escharen, Gassel en Velp op termijn gesloten en aan de Goddelijke Eredienst zouden worden onttrokken. Het kerkbestuur van de parochie H. Elisabeth, patrones van de caritas, zag of ziet geen realistische gronden om hiervan af te wijken.
- Het bisdom heeft een investeringsstop voor de dorpskerken afgekondigd. Dezewordt strikt gehandhaafd. Alleen onderhoudskosten die voorzien in het wind- en waterdicht houden van de gebouwen worden door de parochie gedragen.
- Het kerkbestuur heeft over de toekomst van de kerken het gesprek met parochianen, de heemstichtingen en de gemeente gevoerd en heeft de lokale gemeenschappen (zonder resultaat) opgeroepen restauratie- en onderhoudsstichtingen voor de kerken van Escharen, Gassel en Velp in het leven te roepen. Alleen in Grave is er sprake van de Stichting Restauratie Sint-Elisabethkerk Grave (REG).
- Er heeft onder leiding van de voormalige gemeente Grave gedurende enkele jaren een maatschappelijk debat over de toekomst van de kerken in genoemde gemeente plaatsgevonden, dat in 2021 uitmondde in een door de gemeenteraad vastgestelde ‘kerkenvisie’, waarin het kerkbestuur inzake de sluiting van de kerken als ‘logische’ volgorde noemde Velp-Escharen-Gassel.
- Het kerkbestuur van de parochie Heilige Elisabeth, patrones van de caritas, gaat ten behoeve van de toekomst van de parochie uit van zichtbaarheid, levensvatbaarheid en de nieuwe dynamiek hiervan, waarin krachtenbundeling en centralisatie van groot belang zijn.
- Na een zorgvuldig afwegingsproces is vastgesteld dat behoud en exploitatie van alle kerkgebouwen bestemd voor de Goddelijke Eredienst binnen de parochie een te zware belasting voor de toekomst met zich mee zal brengen, zowel pastoraal als financieel, hetgeen betekent dat het thema kerksluiting nadrukkelijk op de agenda komt in de looptijd van het beleidsplan 2023-2027 “Door God en mens bewogen”.
- Vanaf de fusie diverse activiteiten in de parochie, zoals voorbereiding op de Sacramenten en aansluitende vieringen, alsmede het parochiecentrum, reeds gezamenlijk gebeuren vanuit de centrale H. Elisabethkerk. De middeleeuwse Sint-Elisabethkerk is vanwege historie, geografische ligging, vitaliteit, financiële betrokkenheid en facilitaire mogelijkheden het meest geschikt is de centrale kerk voor de parochie te blijven. Het is echter geenszins uitgesloten dat deze kerk ooit haar deuren sluit.
- Vermindering van het aantal kerkgebouwen door de voortzetting van de pastorale bediening en het behoud van een centrale kerkgelegenheid alsmede de door de Bisschop van ‘s-Hertogenbosch geboden mogelijkheid lokaal te blijven vieren, geen schade aan het zielenheil van de gelovigen met zich meebrengt en voldoende is om de pastorale verplichtingen van de parochie en het waarborgen van het zielenheil van de gelovigen te continueren.
Gelet op bovenstaande ontwikkelingen, die van grote invloed zijn op het vastgoed van de parochie, is het belangrijk om een gebouwenplan op te stellen. Om te komen tot een gedragen gebouwenplan, waarin de toekomstige functies en bestemmingen van de kerkgebouwen en andere parochiële gebouwen worden aangegeven, is het van groot belang een goede werkbare procedure vast te stellen. Deze procedure bestaat uit drie fases:
- Ontwikkelen gebouwenplan
- Vaststelling van het gebouwenplan
- Uitvoeringsfase.
GEBOUWENINVENTARISTIE
St.-Elisabethkerk (Grave)
Tijdens het fusieproces van de parochie is de St.-Elisabethkerk aangewezen als centrumkerk. Hier het gehele kerkelijke leven aangeboden. Ook is bij deze kerk in de kantoorruimte het centrale parochiecentrum gevestigd, dat letterlijk als ‘spin het web’ zorg draagt voor administratieve ondersteuning van het parochiewerk en een laagdrempelige toegang voor parochianen en overige belangstellenden is. De aan de kerk gevonden Foyer en Hemelvaartzaal worden gebruikt als vergaderlocatie, repetitieruimte, verhuur aan derden en ontmoetingsplek (bijvoorbeeld na de viering koffiedrinken).
De St.-Elisabethkerk is een Rijksmonument (code RM 17255). Het gebouw is gesticht de Heren van Cuyk op het einde van de 13e eeuw. De kerk is in 1308 een kapittelkerk geworden. Door de eeuwen heen is de kerk getroffen door oorlogsgeweld en blikseminslag, maar altijd zijn er herstel werkzaamheden uitgevoerd. Naast de kerk bevindt zich een urnentuin. Deze kerk beschikt over een vroeg 18e-eeuwse barokke interieur, met onder andere een rijk gesneden hoofdaltaar en twee zijaltaren; twee eenvoudigere altaren in Lodewijk XVI stijl; weelderige preekstoel uit ongeveer 1700; twee biechtstoelen uit 1713; communiebank uit 1758. Ook kent de kerk een marmeren grafmonument voor hertog Arnout van Gelre. In 1981 is de kerk na een grootschalige en ingrijpende restauratie weer in gebruik genomen.
Het laatste inspectierapport van de Monumentenwacht (inspectiedatum 14 en 15 maart 2022) toont aan dat de kerk in een redelijke tot goede onderhoudssituatie verkeerd. Wel zijn er een aantal delen die als matig gekwalificeerd zijn:
- Op een aantal leidaken van het gebouw zijn de leidaken dun en op sommige plaatsen beschadigd. Hier staat in 2024 vernieuwing voor gepland.
- Voegwerk van de kerkhofmuur verdient aandacht.
- Het buitenschilderwerk van de dakkapellen en gootlijsten.
Speciale vermelding verdient de Stichting Restauratie Sint-Elisabethkerk Grave (REG). REG is verantwoordelijk voor restauratie en groot onderhoud van het kerkgebouw en is een belangrijke speler om de St.-Elisabethkerk als huis van geloof, gemeenschap en gezamenlijke geschiedenis in goede staat te houden. Zij verwerft gelden, bestemd voor het groot onderhoud en de extra kosten van de exploitatie van de kerk, voortkomende uit haar monumentaal karakter, onder meer door het leggen van al zodanige contacten met openbare en/of overheidsinstellingen, particulieren en fondsen. REG treedt daartoe naar buiten om de belangstelling van de gemeenschap, binnen én buiten Grave, te wekken en wakker te houden voor het doel van de stichting: het behouden van de St.-Elisabethkerk met bijgebouwen, kerkhof en erf. Het kerkbestuur en het REG overleggen periodiek over zaken die het onderhoud dan wel de restauratie raken van de kerk.
Pastorie Grave
De pastorie (Hoofschestraat 23 in Grave) is gelegen in de nabijheid van de St. Elisabethkerk en is aangewezen als woning voor de pastoor. Het pand verkeerd in een goede onderhoudsstaat en er zijn geen bijzonderheden te melden. In 2022 wordt de Cv-ketel van het pand vervangen.
St.-Lambertuskerk (Escharen)
De St.-Lambertuskerk is een Rijksmonument (code RM 514219). De kerk stamt uit 1863 en bestaat uit een georiënteerde eenbeukige en neogotische kerk met geveltoren. De architect van de kerk is H.C. Dobbe. In 1930 is de kerk aan de noordelijke zijde met een zijbeuk en een transeptarm uitgebreid. Ten noorden
van de kerk, achter het dorpshuis, bevindt zich het parochiële kerkhof.
In augustus 2022 is de laatste inspectie door de Monumentenwacht uitgevoerd. De rapportage laat zien dat op korte termijn de volgende zaken moeten worden uitgevoerd:
- montants en aansluitingen herstellen
- bevestiging grote klok laten controleren
- gebreken aan bliksemafleider herstellen
- bereikbaarheid en toegankelijkheid verbeteren
- loodaansluitingen herstellen
- zinken deklijsten herstellen
- ingerot houtwerk herstellen
- gebreken aan muurwerk herstellen
- balklaag opvullen
- gebreken aan beglazing herstellen / restaureren
- schilderwerk uitvoeren
- staalwerk ontroesten, herstellen en conserveren
- stoepen herstellen
- voldoende reserveleien op voorraad zetten
- interieurinspectie laten uitvoeren
De Monumentenwacht adviseert om in 2030 groot onderhoud aan de kerk uit te voeren. Het betreft dan de dakbedekking te vervangen en te verbeteren. Ook wordt aandacht gevraagd voor het vernieuwen en verbeteren van de goten die in dat jaar met groot onderhoud gecombineerd kan worden.
St.-Jan de Doperkerk (Gassel)
De St.-Jan de Doperkerk is een Rijksmonument (code RM 424830). Het gebouw is een driebeukige neogotische kruiskerk. De kerk is gebouwd tussen 1875 en 1880 naar het ontwerp van architect J. Werten en is opgetrokken in rode baksteen (kruisverband). De toren met de hoofdentree telt vier geledingen, heeft overhoekse steunberen en een laag tentdak met balustrade en hoekpinakels.
De laatste inspectie van de Monumentenwacht is uitgevoerd in 2020.
De kerk bevindt zich in een goede onderhoudssituatie en tot 2030 zijn geen grote ingrepen te verwachten.
HH. Vincentius en Antonius van Paduakerk (Velp)
De parochiekerk van Velp stamt uit 1937-1938 en is ontworpen in de Delftse School-stijl van de architecten M. van Beek en C. van Moorsel. Deze kerk is een Rijksmonument (code RM 514141). Deze typische 'volkskerk' heeft een zeer breed schip met, aan de zuidelijke zijde, een smalle zijbeuk.
De kerk is nooit voltooid; het lag in de bedoeling om aan de westelijke zijde een hoge klokkentoren met naaldspits te realiseren. Na het verwijderen van het orgel is het oksaal dichtgemetseld. Ten oosten van de kerk bevindt zich het parochiële kerkhof.
Het laatste inspectierapport van de Monumentenwacht dateert uit maart 2022. Afgezien van elke aandachtspunten die op korte termijn moeten worden opgepakt, is de staat van het
gebouw ‘redelijk’ tot ‘matig’. Het advies van de inspecteur is om binnen 5 tot 8 jaar groot onderhoud te plegen aan het kerkgebouw, met speciale aandacht voor:
- goten herstellen
- panbedekking en afwerkingen herstellen
- staalwerk ontroesten
- schilderwerk uitvoeren
- muurwerk herstellen
Voormalige pastorie Velp
De pastorie (Tolschestraat 21) die gebouwd is aan de parochiekerk is ook een Rijksmonument (code RM 514142) en in dezelfde periode gebouwd. De pastorie is een blokvormig gebouw met hoge dakpartij.
De Monumentenwacht spreekt de verwachting uit dat rond 2030 er substantieel meer onderhoud aan de pastorie benodigd is:
- gebreken aan panbedekking en afwerkingen herstellen
- bitumen bedekking vernieuwen
- gebreken aan goten herstellen
- staalwerk ontroesten, herstellen en conserveren
- gebreken aan muurwerk herstellen
Kloosterkerk Velp
Door het vertrek van de minderbroeders kapucijnen uit het Emmausklooster aan de Basilius van Bruggelaan te Velp van een aantal jaren geleden, is de bediening van de kerk Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen aan de parochie toegevallen.
Op dit moment wordt er in de kloosterkerk de H. Eucharistie gevierd op de derde en vijfde zondag van de maand. Per 1 januari 2023 is er, door samenwerking met de kapucijnen, sprake van een wekelijkse eucharistieviering op zondag. Op dit moment is de parochie geen eigenaar van de kloosterkerk. Het kerkbestuur heeft niet de ambitie deze kerk in eigendom te verwerven, maar is – met instemming van de Bisschop van ’s-Hertogenbosch – bereid de gebruikskosten ervan te dragen alsmede te investeren in klein en, tezamen met de eigenaar, groot onderhoud.
BETROKKENHEID BIJ DE PAROCHIE
Kerkelijke betrokkenheid
Bijgaand (tabel 2) is een aantal indicatoren in de tabel weergegeven inzake de deelname aan het kerkelijke leven in onze parochie.
Financiële betrokkenheid
Als ANBI-instelling maakt de parochie jaarlijks het exploitatieoverzicht openbaar. Deze gegevens zijn op de website te vinden. De parochie laat al jaren een negatief exploitatieresultaat zien. De kosten die de parochie jaarlijks maakt, zijn groter dan de inkomsten als we kijken naar een wat langere periode. Het onderdeel ‘levend geld’-baten van parochianen, dat wil zeggen bijvoorbeeld bijdrage Kerkbalans en collecten, neemt af.
In de jaarrekening van 2018 had de parochie een negatief exploitatieresultaat van
€199.588,-
Door in te zetten op kostenbesparing is het exploitatieresultaat in de jaarrekening van 2019 teruggelopen naar € 103.132,- negatief en in de jaarrekening van 2020 naar €110.795,- negatief.
Alle kosten die we moeten maken voor de kerkgebouwen/pastorieën maken gemiddeld ruim de helft uit van alle totale kosten (grofweg tussen de 54-57%). De post ‘gebouwen’ drukt onevenredig veel op onze financiën.
In 2020 was de opbrengst van de Kerkbalans 31.814 euro. In 2021 was dit toegenomen tot
32.572 Euro, een stijging van 2,4%. Als we kijken naar het aantal deelnemende huishoudens bij de actie Kerkbalans, dan is deze het laagst in Velp (27 huishoudens – met 2 kerktorens), vervolgens Gassel (29 huishoudens), Escharen (60 huishoudens). Grave kent de meeste deelnemende huishoudens (271 huishoudens).
Voor aanvullende informatie: zie de financiële paragraaf in het parochiële beleidsplan 2023- 2027 “Door God en mens bewogen”.
TOEKOMSTSCENARIO
In het parochiële beleidsplan 2018-2022 “Zoals Ik u heb liefgehad” is opgenomen dat “er geen kerken aan de eredienst worden onttrokken, tenzij daartoe dringend pastorale dan wel financiële aanleiding bestaat. Zolang het mogelijk en wenselijk is blijven de godshuizen in gebruik.” Terzelfdertijd werd het beleid dat beweging naar het eucharistisch centrum te Grave bevordert voortgezet, omdat “christenen over de grenzen van hun lokale geloofsgemeenschap heen geroepen zijn tot eenheid”. Het gezamenlijk beleven en vieren van het geloof in een levende gemeenschap is toekomstbestendiger dan het langzaam laten doven van een kleine groep op een kerklocatie.
Nu de parochie op de drempel staat om bestuurlijk naar het jaar 2027 te kijken, is de situatie (helaas) niet verbeterd sinds 2018. De situatie van onze parochie op het gebied van gebouwen is duidelijk: we zitten qua gebouwen en aantal zitplaatsen in een jaren ’60 van de vorige eeuw situatie: teveel gebouwen in relatie tot het aantal kerkgangers. Met andere woorden, we zitten in een ‘te ruim jasje’. Onze parochie is op het gebied van kerkelijke betrokkenheid en financiële deelname kwetsbaarder geworden de afgelopen jaren. Corona en de daarop volgende crises hebben dit proces versterkt en versneld. De kerkgebouwen leiden tot een te grote druk op de financiën, bestuurlijke aandacht. Over een aantal jaren komen er grote vraagstukken op tafel op het gebied van groot onderhoud, met name voor Velp en Escharen. De vastgoedportefeuille zal grondig ingekrompen moeten worden. Inzake Velp is de beslissende en definitieve stap reeds gezet. De noodzaak ligt nu op tafel om in de bestuursperiode 2023-2027 echt door te pakken met betrekking tot onze kerkgebouwen.
Stappenplan kerksluiting
De beslissing tot sluiting van de kerken te Escharen, Gassel en Velp is in 2012 genomen en gecommuniceerd door de Bisschop van ’s-Hertogenbosch. In Escharen, Gassel, Grave en Velp zijn vervolgens “parochievergaderingen” over dit thema georganiseerd. Vervolgens is het gesprek met de gemeente Grave gezocht. Hierbij zijn de dorpsraden van Escharen, Gassel en Velp betrokken. Via interne en lokale media zijn parochianen en overige inwoners opgeroepen onderhouds- en restauratiestichtingen op te richten.
Bij de decentralisatie van het kerksluitingsbeleid (2016) heeft het r.-k. kerkbestuur dit realistische, maar toekomstbestendige perspectief staande gehouden. Hierover is geschreven (in nieuwsbrieven) en met de parochianen gesproken. Er is van gedachten gewisseld met de (voormalige) klankbordgroepen “Kerk in werking” en (halfjaarlijks) met de heemstichtingen van Escharen, Gassel en Velp. Het kerkbestuur heeft iedereen opgeroepen actief deel te nemen aan de totstandkoming (en inmiddels uitvoering) van de gemeentelijke kerkenvisie. Via nieuwsbrieven, advertenties, kerstkaarten, huiszegens enzovoorts is en wordt parochianen op het hart gedrukt de parochie en/of het kerkgebouw financieel te dragen.
Gedurende het gehele traject rondom de sluiting van de HH. Vincentius en Antonius van Paduakerk te Velp zijn de parochianen en kerkgangers uit Escharen, Gassel én Grave gewaarschuwd voor de mogelijke sluiting van hun eigen kerk.
Op de volgende bladzijde staat het parochiële kerksluitingsproces. Dat is een intern proces. Voor het externe proces, dat hierop volgt, wordt – zolang het kerkbestuur eigenaar is van het betreffende kerkgebouw – zoveel mogelijk de kerkenvisie van de voormalige gemeente Grave gevolgd (uiteraard afhankelijk van het beleid van de gemeente Land van Cuijk).
Het beleidsplan 2023-2027 wordt synodaal besproken. Het onderhavige gebouwenplan daar hierbij hoort, wordt eveneens gepresenteerd en gecommuniceerd alsook besproken op een informatieavond.
Het bijgaand (tabel 3) gepresenteerde stappenplan is daardoor een integraal onderdeel van het in 2012 gestarte kerksluitingsproces.
De Kerk is op de eerste plaats een gemeenschap van gedoopten die een échte relatie hebben met de persoon Jezus Christus. Zij – dus: wij! – allen hebben de opdracht niet alleen Zijn leerling te zijn, maar anderen leerling te maken. Het zijn van Kerk (met een hoofdletter) is belangrijker dan het hebben van een kerk (met een kleine letter, dus het ‘gebouw’). De prioriteit ligt niet bij vastgoed en beheer, maar bij pastoraat en nieuwe evangelisatie. Ook uit de exploitatiecijfers dient dat te blijken. Daarom zetten pastoor en kerkbestuur volop in op de positieve toekomst van de Kerk als geloofsgemeenschap. Het noodzakelijke snoeien in de harde kant, maakt bloei en zelfs groei mogelijk – op gemeenschappelijk en individueel niveau. Het is wezenlijk dat we daaraan – in vertrouwen – gezamenlijk bouwen. De kans van slagen wordt vergroot door een daarbij passende inzet van middelen, hetgeen betekent dat wij wat kerkgebouwen betreft voor een aantal en omvang kiezen dat bij de huidige en toekomstige behoeften past. Op korte en middellange termijn betekent dat we liturgie blijven vieren in de Sint-Elisabethkerk van Grave en de kloosterkerk te Velp. Het is echter denkbaar dat er uiteindelijk één rooms-katholieke kerk open en in gebruik blijft, waarin betrokken gelovigen samen een christelijke gemeenschap vormen die elkaar draagt in gebed, sacramenten en daden van naastenliefde. Daarbij staat de relatie met God voorop. Wij beseffen: als de Heer het huis niet wil bouwen, werken de bouwers vergeefs (Ps. 127, 1).